14 Mayıs seçimleri bitti. Seçim sonrası seçimlere katılan bütün partilerin muhasebe yapma vaktini işaret ediyor. Lakin ikinci tura kalan Cumhurbaşkanlığı seçimleri bu muhasebe sürecine pek müsaade etmiyor. Partiler, seçimlerden hemen sonra Cumhurbaşkanlığı seçimi için izleyecekleri yol haritasını belirlemek için çalışmalarına başladı.
Seçimlerde en çok Kürt oyları merak ediliyordu. Evvelki seçimde 9 milletvekili çıkaran HDP’nin, Yeşil Sol Parti çatısı altında girdiği milletvekili seçimlerinde ne kadar oy alacağı, kaç milletvekili çıkaracağı da merakla bekleniyordu.
Milletvekili seçimi sonuçları, benim gibi, “Yeşil Sol Parti yeniden en az 9 milletvekili çıkarır” diye düşünenlerin yanıldığını gösterdi. Cumhurbaşkanlığı seçiminde yanılmamış olmak tesellimiz olsun.
Peki ama Yeşil Sol Parti Diyarbakır’dan neden yalnızca 8 milletvekili çıkarabildi? Yaklaşık 20 yıl sonra CHP’nin milletvekili çıkarmış olması nasıl açıklanabilir? AK Parti, oylarındaki kısmi düşüşe karşın 3 milletvekili çıkarmayı nasıl başardı?
Hiç kuşku yok, bu soruların yanıtını partiler, siyaset analistleri, araştırmacılar kadar sokaktaki herkes de merak ediyor.
Biz de mevzuyu Kürt sıkıntısı, Kürt İslamcılığı, lokal idareler, bölgesel eşitsizlik, sınıf ve kimlik bağlantıları, çatışma tahlili ve toplumsal barış inşası bahislerinde ulusal ve milletlerarası mecralarda makaleleri ve kitapları yayınlanan Cuma Çiçek ile konuştuk.
HDP/Yeşil Sol Parti’nin oy kaybını kıymetlendiren Çiçek, oyların CHP ve TİP’e kaydığını belirterek, seçmenin 2. cinse kalan Cumhurbaşkanlığı seçiminde sandığa gitmesi için ikna edilmesi gerektiğine dikkat çekti.
‘UMUT VE İNANÇ KAYBI VAR’
HDP’nin Diyarbakır ve bölge vilayetlerindeki oylarındaki düşüşü bekliyor muydunuz?
Ben HDP’nin oylarında bir düşüş bekliyordum açıkçası. Ancak 4 oydan birinin düşeceğini beklemiyordum. Diyarbakır için demeyeyim ancak toplamda ortalama yüzde 25 bandında bir düşüş var HDP’de. 2018’de 11.7 iken, genç nesilden HDP’nin fazla oy aldığını düşündüğümüzde o yükseliş trendinin artacağını, yüzde 12 üzere bir oran bekliyorduk. Lakin şu an 8.8’e düşmüş. Bu ortalama 4 oydan birinin gittiği manasına geliyor. Yalnızca Diyarbakır’da değil, Diyarbakır için yüzde 5 oranlık bir düşüş var. HDP bölgenin çabucak hemen her vilayetinde oy kaybı yaşamış. Köylerin kimilerinde yüzde 40’lara kadar oy kaybı var. Ben şahsen yüzde 10, 15’lik bir düşüş bekliyordum fakat yüzde 25’lik düşüş benim beklentimin üzerinde.
Oy oranındaki bu düşüşün nedeni nedir?
Bunun en temel nedeni olarak daha uzun vadede Kürt siyasetine dönük bir umut ve itimat kaybı var. Bunların kırılma noktası tahlil sürecinin çöküşü ve kent çatışmaları. O günden bugüne HDP siyasetine dair bir umut ve inanç kaybı var. 15-16 yıllık büyük bir barış ve entegrasyon sürecinden, HDP projesinden sonra Kürtler gerilerinde yıkılmış kentler, binlerce can kaybı bıraktılar. Bence bu travmayı atlatamadı Kürtler. HDP siyasetinin buna dair bir muhasebe yapmaması ve bu bahiste açık bir diyaloga girmemesi de bu ‘yas sürecini’, arafta kalma halini uzatmıştır. Buna karşın seçmen HDP’den kopmadı. Demoralize oldu, Newroz dışında hiçbir harekete katılmamaya başladı. Bakarsak son 7 yılda Newroz dışında birkaç bin insanın bir ortaya geldiği hareket yok. Newroz da partiler üstü, ulusal bir bayram olduğu için ve Kürtlerin yılda bir devlete hala buradayız dediği bir gün olduğu için kalabalık geçiyor. Lakin partinin çağrısıyla ve parti odaklı aksiyonlara bakarsak devasa bir demoralize kitle var. HDP bütün kitlesini moralize etme gücünü esasen birkaç yıldır kaybetmiş. Kent çatışmalarından öncesini hatırlayalım, milyonların sokağa çıktığı hareketler yapılıyordu. Bu umut ve itimat kaybı birinci birkaç yıl sanırım seçimden uzak durmaya dönüşmedi lakin bu yüzde 25’lik düşüş biraz bu muhasebenin yapılmaması, diyaloğun kurulmamasıyla ilgili. Son iki yıldır HDP’nin siyaseti de bence bu durumda tesirli oldu. Yani özetle Kürt problemi, Ankara’daki partilerden öteye Ankara’yla bir muhasebe sorunuydu, bir rekabet sorunuydu. Fakat HDP son iki yıllık seçim stratejisinde temel olarak iki ana blokun ardında durmayı tercih etti. Ve bu da özetle HDP siyasetinin siyasal öznelliğini ortadan kaldırdı. İki ana blok, yani biri Millet İttifakı, biri Cumhur İttifakı. Bu ikisinden birinin ardında durmak, birini desteklemek demek aslında. Doğalında HDP’nin siyasal öznelliğini zayıflatan bir söylemdi. HDP hem aktör olarak üçüncü odağa dönüşemedi hem de siyasal telaffuzlarını ve beklentilerini bu iki ittifakın siyasal gündemine de sokamadı. HDP, temelinde ne bir siyasal aktör olarak ne de yasal talepler olarak iki ittifakı etkileyemedi. Ve bunlarla birlikte HDP’nin kurumsal kapasitesi zayıfladı. AK Parti hükümetinin liderliğindeki devlet baskısıyla kapatılmış bir HDP var. HDP seçim periyodunda propaganda yapacak kitleden de mahrum. Medya kaynağını da yitirmiş. Listelerde de bir sorun oldu. Türkiye solunun temsil gücünden çok fazla isimle seçilebilir yerlerden aday olması, yerele ilişkin olmayan isimlerin aday gösterilmesi; bunu Muş ve Diyarbakır’dan örneklendirebiliriz. Kaç seçimdir buna itirazlar lisana getirildi. Lakin HDP Genel Merkezi bu itirazları duymadı. Türkiye solu elbette seçilebilir yerden aday gösterebilir ancak 80 milletvekili çıkarma talihinde bu oyların yüzde 1’i soldan geliyorsa oralardan çıkarılmalıydı. Lakin asgarî 14-15 vekil Türkiye solundan aday gösterildi. Bu adaylar seçim sürecinde kitleyi demoralize etti. Bunun somut delili da var, Türkiye ölçeğinde iştirakler arttı lakin Kürt bölgesinde iştirak ortalamanın altında, evvelki seçimin de gerisinde.
‘OYLAR CHP VE TİP’E GİTMİŞ GÖRÜNÜYOR’
HDP’nin ‘kayıp’ diyebileceğimiz oyları kime, hangi partiye gitti?
HDP oyları iki yere gitmiş üzere görünüyor. Bunlardan biri CHP, biri de TİP. Kürt vilayetlerindeki kaybın iki nedeni var: Biri, Kürt vilayetlerinde iştirak düşmüş durumda. Oburu ise CHP’ye giden oylar. Batı metropollerinde ise TİP ve CHP’ye kaydı oylar. TİP’in 0.5’i HDP seçmeninden giden oylar. İzmir ve İstanbul’da seçmenin 3’te 1’i TİP’e gitmiş. Bu da şununla ilgili, şayet iki ana bloktan birini destekleyecekseniz, o vakit o kümesi destekleyen aktörden çok, o kümenin kendisiyle iş yapmak Kürtlere daha rasyonel gelmiş üzere görünüyor. Zati 2014’e kadar 6.5 bandını aşamayan bir HDP vardı. 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra evvel yüzde 13’e kadar yükseldi. Lakin sonrasında tekrar yüzde 11’e geriledi. Münasebetiyle HDP’nin kitlesi de halka halka. Yani yüzde 7-8’lik bir oran, parti ne yaparsa yapsın, bütün kusurları sineye çeken ve her koşulda dayanağını çekmeyen bir kitle. Lakin artık aktörler bu türlü değil, yeni seçmenler var. Birinci kez oy kullanan Kürtler var. Düşen oylarına bakınca HDP 10 seçmenden 8’ini ikna edip sandığa göndermiş. Kalanları yeterli ikna etmiş ancak kalanların toplamının az olduğunu âlâ belirtmek lazım.
Sezgin Tanrıkulu Diyarbakır’dan aday oldu ve kazandı. CHP’nin Diyarbakır’dan milletvekili çıkarma muvaffakiyetinde Tanrıkulu tesirinden kelam edebilir miyiz?
Bu yalnızca Diyarbakır’da olsa, yalnızca Sezgin Bey’in şahsına verilmiş olsa bunları söyleyebilirdik fakat tıpkı durum Mardin’de var, Van’da var. Bu vilayetlerde HDP ile AK Parti’nin kaybettiği oyların birçok CHP’ye gitmiş görünüyor. Münasebetiyle muhakkak ki bir Kürt kitlesi AK Parti ve HDP’den vazgeçip CHP’ye oy vermiş. Burada isimlerden öte bir yöneliş var. Tekrar belirteyim, merkezdeki bir bloku desteklemektense oradan o blokun bir kesimi olmayı tercih etmiş üzere görünüyor. Sezgin Bey’in şahsî performansı da var elbette, uzun yıllar CHP içerisinde Kürt problemine dair bir duruşu ve dinamiği var. HDP’li Kürtler içerisinde de muhakkak bir saygınlığa sahip. Sezgin Bey’in parlamantoya girmesini de değerli buluyorum. CHP, şayet Kürt problemine dair bir şeyler yapacaksa, orada bu siyasal dönüşümü kurabilecek tek kişi Sezgin Bey’dir. HDP seçmeninin de Sezgin Bey’in eforunu, emeğini gördüğünü düşünüyorum. Lakin bu yalnızca isimden ötürü artmış bir olay değil. O vakit Mardin ve Van’daki artışı neye bağlayacağız? Kürt coğrafyasında 10 HDP’linin bir tanesi CHP’ye oy vermiş.
‘AK PARTİ BÖLGEDE MARJİNAL BİR PARTİ DEĞİL’
AK Parti Diyarbakır’da yeniden 3 milletvekili çıkarmayı başardı. Bunu nasıl kıymetlendirmek gerekiyor? HÜDA PAR’ın katkısıyla açıklamak mümkün mü?
AK Parti de bölgede güç kaybetmiş. Fakat sandığımız kadar da güç kaybı yok. 2018’e çok yakın bir oy kaybı var. Ülke genelindeki kayba paralel bir kayıp var. O yüzden AK Parti Kürt vilayetlerinde halen marjinal bir parti değil, hala ana muhalefet odaklarından bir tanesi. Bölgede halen birinci parti HDP, ikinci parti şu an AK Parti. Farklı olan şey, CHP üçüncü aktör olarak Kürt coğrafyasında ortaya çıkmaya başladı. İkinci tıpta sonuç ne olur, bunu bilemem, ama Kemal Bey kazanırsa muhtemelen CHP’nin bölgedeki yükselişi daha da artar. Zira son raddede AK Parti’nin oylarını iki türlü okumak lazım. Bunun bir tanesi İslamcılıktan beslenen ideolojik politik bir tercih. İkincisi devletin ekonomik kaynaklarını direktörün sağlamış olduğu imkanlardan beslenen bir sınır. Fakat bir o kadar da merkez olmanın getirdiği bir avantaj. Yani Kürtlerin esasen tarihi olarak bir kanadı kendi bağımsız örgütleriyle hak gayreti yürütürken, öbür kanadı merkez partilerin bölgesel uzantısı olmayı tercih ediyor. Bu merkezi ideolojik kimliği aslında çok da belirleyici değil, kıymetli bir Kürt kısmı için. Burada problem merkezin bir kesimi olmak. Hasebiyle merkezle iş yapmak aslında Kürtler içerisinde bir çizgi. 1950’lere kadar olan bütün seçimlere de bakabiliriz. Merkezin değişmeye yakın olduğunu gören bir küme aktör seçimden evvel CHP’ye yanaşmaya başladı. Erdoğan kaybederse muhtemelen bu çizgi zayıflamayacak, tekrar Erdoğan etrafında bir ortaya gelecek. İkinci turda Kemal Bey kazanırsa ben CHP’nin yükseleceğine inanıyorum.
HDP Diyarbakır’da bir milletvekili kaybetti. Fakat desteklediği Kılıçdaroğlu’na Cumhurbaşkanlığı seçiminde yüzde 72 oranında oy çıktı. Bu durumda Kılıçdaroğlu’nun aldığı yüksek oyları nasıl değerlendirirsiniz? HDP kendi adayını çıkarmayarak hakikat mu yaptı?
HDP kendi adayıyla çıksaydı en azından birinci tıpta güçlü bir adayla bunu kırabilirdi. Kendi siyasal telaffuzlarını biraz daha açık bir lisanla halka anlatabilirdi. Tahminen bir ihtimal Kemal Bey’in seçilme ihtimalini de artırabilirdi bence. Türk milliyetçileri bu tansiyondan negatif etkilenmiş görünüyor. Bir kısmı Sinan Oğan’a gitti ve bu geçiş HDP’den kaynaklı görünüyor. Belki Kemal Bey birinci cinste Türklerin oyunu kaybetmeyebilir, HDP’de yüzde 14,15 bandında oy alabilirdi güçlü bir adayla. Ve ikinci cinse daha güçlü girebilirlerdi.
‘KÜRTLER 2. TIPTA SANDIĞA GİTMELİ’
İkinci çeşitte Kürtlerin tavrı ne olur?
Ben iştirakin bir tık artacağını düşünüyorum. İki senaryo var. Birinci senaryo Kemal Bey’in oylarının yüzde 40’lara inmesi, ümitsizliğin insanları demoralize edip sandığa gitmemesi. Ancak bu olursa sanırım Türkiye için büyük bir yıkım olur, muhalefetin direnci kırılır. Hatırlarsak 2017’den bu yana muhalefetteki mobilizasyonun ana kaynağı iki blokun oylarının birbirine yakınlığı. Bu yakınlık bir değişim ihtimali taşıdığı için insanlara moral veriyordu. Lakin iktidar yüzde 20’ler üzere ezici çoğunlukla yenerse yalnızca Kürtlerin değil, genel muhalefetin direncinin kırılacağını düşünüyorum. Bu hem CHP’nin hem de Erdoğan’ın kampanyasına bağlı. Şayet yeterli bir kampanya yürürse küçük bir ihtimal de olsa Kemal Bey kazanabilir ya da yakın bir oy ile kaybedilebilir. Lakin bu da direnci canlı fiyat ve 10 ay sonra gideceğimiz lokal seçimlere bu dirençle muhalefet daha güçlü girebilir. Ve muhtemelen erken seçimle de umut canlı kılınır. Burada HDP ve CHP’nin tavrı kıymetli. Yani HDP sandığa gitmeyen gönlü kırılmış seçmene nasıl hitap edecek onları ikna edebilecek mi? Siyasal yanlışlarla yüzleşip açık bir lisanla halkla konuşabilirse ben HDP’nin yüzde 8.8’den öte insanı sandığa götürebileceğine inanıyorum. İştirakteki artışın ana kaynağı AK Parti üzere görünüyor. Erdoğan sandığa daha fazla insanı götürebilmiş görünüyor ve CHP de benzeri halde bunu yapabilirse ya da anketlerin yaratmış olduğu rehavetten çıkıp buna yönelik kampanya yürütürse kazanabilir. HDP ve CHP bu mevzuda düzgün çalışırsa bir şeyler değişebilir. Ve Sinan Oğan’ı ikna edilip Millet İttifakı’na katılabilirse, AK Parti’ye oy veren bir kesim ikna edilirse (ki bunun için CHP’nin radikal bir değişime gitmesi lazım), bu 4 işi bir arada yapabilirse Kemal Bey’in ikinci tıpta bence hala talihi var. Lakin bu saydıklarım, hem Sinan Oğan’ı ikna etmek hem HDP’lileri daha fazla sandığa götürebilmek birebir anda sıkıntı bir şey.
Özgün münasebetlerle CHP ve HDP’nin başka çalışması gerekiyor. HDP Sinan Oğan ve CHP’den bağımsız olarak Kemal Bey’in niçin kazanması gerektiğine odaklanıp tahminen kazanmazsa oluşacak potansiyel kayıpları da hatırlatmalı. Lakin birebir vakitte eğer Kemal Bey kazanırsa elde edilecek karları daha net anlatmalı. CHP ile konuşmaksızın, bağımsız bir aktör olarak kitlesiyle konuşmalı. Kemal Bey de daha esnek bir lisan ile Oğan ile ittifak kurup bir yandan da dindar, her koşulda AK Parti’nin yanında duran kitleye hitap eden yeni bir telaffuz inşa edebilir. Ben daha açık, daha direkt bir lisanın kullanılması taraftarıyım. Bu helalleşme söylemi üzerinden Kemal Bey daima kapıyı gösterdi lakin hiç ötesinden bahsetmedi. En azından dindarlar sorununda yalnızca kapıyı göstermeyen, ötesinden de bahseden, nedir bu helalleşme bunu daha somut formüle edebilirse şayet AK Parti’nin en çeperinde kalan yüzde 1-2-3’lük bölümü ikna edebilir. Bu ihtimaller düşük de olsa ikinci çeşidi kazanabilir.