Emirhan Durmaz
İZMİR– Beklenen 2023 Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği seçimleri geldi ve Türkiye halkları mevcut durum ile değişim ortasında bir tercihte bulundu. Dağılım, sonucu net biçimde ortaya koymak açısından kâfi olmasa da ekonomik tasalar ve alım gücündeki düşüşün bilhassa büyükşehirlerde başat gündemi oluşturduğunu ve sandıkta da bu probleme karşılık arandığını gözler önüne serdi. Öte yandan muhtemel bir değişim durumunda mevcut enflasyonist gidişatın değişip değişmeyeceği veyahut muhtemel dönüşümün ne kadar bir mühlet gerektirdiği ise ağır merak konusu. İktisatçı Dr. Aydın Arı ile bir ortaya geldik.
‘KISA VADEDE DÜZELECEK BİR TABLO İLE KARŞI KARŞIYA DEĞİLİZ’
Suni olarak baskılanan, seçimlerin sonrasına ötelenmeye çalışılan bir ekonomik dalgalanma var. Sizce seçimlerden sonra eğri ne istikamette olur?
Öncelikle şunu belirtmek gerekiyor ki, kapitalist iktisatta yaşıyoruz ve bu devam ediyor olacak. Şayet bir değişim olursa yalnızca yürütenleri değiştireceğiz. Lakin hem mevcut tertibin yapısal sıkıntılarının var olduğunu hem de idarenin yapısal sıkıntılarının var olduğunu söylemeliyiz. Münasebetiyle kısa vadede düzelecek bir tablo ile karşı karşıya değiliz. Temel sorun sıklıkla konuşulanın tersine kur değil, Türkiye’nin kendi gereksinimine yetecek kadar üretim yapamıyor olması ve bununla alakalı olarak gelir ve istihdam yaratamıyor olmasıdır. Türkiye ayçiçek yağı, pirinç, buğday üzere temel tarım ve tüketim mallarını dışarıdan temin ediyor ve maalesef bugün iktisadın temel yapısı bu. Hükümetin değişmesi varsayımıyla konuşursak, bu gelir ve istihdamı yaratmak yeni kurulacak hükümetin oldukça vaktini alacaktır. Öte yandan Merkez Bankası’nın siyaset metinlerini, öngörülerini gerçek ve muteber bulmuyorum. Uzun müddettir sadece verilen talimatların çıktılarını ve amaçlarını ortaya koyuyorlar. Keza TÜİK düzgün bilgi üretemiyor. Bu sebeple yeni kurulacak hükümetin daha gerçekçi saptamalar yapabilmesi ve olgular ortası bağlantıları ortaya koyabilmesi gerekir. Bunlarla birlikte maliye siyasetinde gidilebilecek değişimleri ise küçümsemiyorum. Yani kamuda tasarruf yapmak dahi âlâ bir rahatlama sağlayabilir. Zira bütçenin değerli bir kısmının boşa harcandığını düşünenlerden birisiyim.
‘KOALİSYON İKTİDARINDA FİNANSAL KREDİBİLİTE ARTABİLİR’
Kemal Kılıçdaroğlu’nun 300 milyar dolarlık pak yatırım vaadine ait ne söylemek istersiniz?
Olmayacak bir şey değil, çok da büyük bir para değil açıkçası. Bütün kararları tek başına alan bir hükümet var. Yeni bir hükümet kurulursa bu bir koalisyon iktidarı olacak. Münasebetiyle birbirine hesap veren bir bakanlar kurulu olacak. Burada şunu da belirtmeliyim, ‘demokratikleşme sermayeyi çeker’ üzere görüşleri hakikat bulmuyorum ve bunu da kastetmek istemiyorum, zira bilakis sermaye en çok diktatoryal ülkeleri sever. Lakin parlamenter bir rejimin yine inşa edildiği ve parlamentonun aktif bir kontrolünün olduğu, muteber bir hükümetin finansal kredibilitesi artabilir ve 300 milyar dolar da rahatlıkla gelebilir. Zira tek adamın ne yapacağı aşikâr değil. Bir öteki elde ‘yatırımı yapacak olan yabancı bu parayı neyin üretimine yatıracak?’ bu da değerli bir soru. Son olarak, bana nazaran asıl kıymetli olan Türkiye’nin temel girdilerini üretebilmesidir.
‘AKP AÇISINDAN ORTADA DÜZELTİLECEK BİR ŞEY YOK’
İktidar cephesinden yükselen ‘bu sorunu biz çözeriz’ telaffuzunu nasıl değerlendiriyorsunuz? AK Parti’nin sınıfsal konumu buna elverir mi?
En başta da belirttiğim üzere kapitalist iktisadın gerçekliği ve Türkiye’nin liberal dünyaya eklemlenmesi içinde konuşacak olursak; 70’lerdeki büyük krizler sonrası, 80 darbesi, 24 Ocak Kararları ve Kemal Derviş devrine kadar Türkiye’nin sermaye birikimi açısından model değiştirmesini sağlayan 20 yıllık bir devir yaşadık ve AKP ise bu tamamlanmak üzere olan siyasetler demetinin sonuna denk geldi, her şey hazırdı. Mütedeyyin-laik tansiyonu üzerinden, hitap ettikleri mütedeyyin, Müslüman kısımların uğradığı haksızlıkları gidererek işe koyuldular. AKP’yi destekleyen ve Anadolu’da büyümeye muhtaçlık duyan bir grup sermaye kümelerinin süratli büyümesini sağlayacak para siyasetleri uyguladılar. Bunlardan beslenen önemli kısımlar oldu. Hasebiyle AKP’nin bu birikim rejiminin değişmesiyle çok uğraşmadan, bu değişimin çıktılarını çok kolay ve kendi açılarından uygun yönettiği bir 15 yıl oldu. Neoliberal yerde, uygun araçları kullanarak sermaye sınıfı için yeterli çalıştı. Örneğin sendikalar düştü, sınıf hareketleri baskılandı, grevlerin önüne geçildi. Bu bağlamda sermayenin taleplerine uygun bir birikim süreci ve siyasetler ortaya koyan yıllar geçirildi. Bu açıdan AKP’nin misyonu noktasında düzeltilecek bir şey yok, bırakın işimizi yapmaya devam edelim diyorlar.
‘EMEKÇİ SINIFLAR AÇISINDAN ÇABANIN BÜYÜMESİ GEREKİYOR’
Timsah ağzı kapitalizmi olarak tanımladığımız, işçilerin GSYİH’ten aldığı hissenin giderek düştüğü buna karşılık sermayenin aldığı hissenin ise giderek yükseldiği bir süreç yaşıyoruz. Pekala, yaşanan bölüşüm şoku sadece iktidar değişimi ile çözümlenebilir mi?
Devlet, iktisat siyaseti probleminde gelirin yine dağıtımının bir aygıtıdır. Burada mevcut burjuva hükümetlerinin değişmesiyle elbette üretim bağlarının temeli değişmeyeceği için fakat bir grup palyatif, makyaj niteliğinde değişimler olacaktır. Kamu siyasetleri açısından konuşacak olursak, enflasyonist ortamdan yararlanan bir hükümet var. Toplumsal yardımların giderek artırılması, kamu harcamalarının istediği üzere dizayn edilmesi üzere imkanlar doğdu hükümete. Halkı toplumsal yardıma muhtaç bırakarak, iç talebin canlılığını sağladılar. Fakat Cumhur İttifakı’ndan asla ve Millet İttifakı’ndan ise yeteri kadar bu muhtaçlık durumunu ortadan kaldıracak atılım ve vaatleri göremiyoruz. Yaşadığımız süreçte kamu harcamalarının kontrolünü sağlayacak güçlü bir parlamento yok, bir tek adam rejimi var. Bu bağlamda bütçenin dağılımına karar verecek parlamento çoğunluğu muhalefet lehine sonuçlansaydı bir koalisyon hasebiyle kontrol düzeneğinin görece daha uygun işleyeceğini söyleyebilirdik.
Emekçi sınıflar açısından ise talep ve çabaların artarak ilerlemesi mecburiliği ortada duruyor. Emek, kendini daha özgür ve güzel tabir edebilmeli. Ses çıkarıldığında sesini bastırmak üzere uygulanacak engellemelerle de gayret edilmeli. İşçiler, ezilenler elbette bugüne kadar taleplerini ve sıkıntılarını dillendirmekten vazgeçmediler. Lakin bunun daha gür bir sesle çıkmasını mümkün kılacak ortamın oluşması ismine çalışmak gerekiyor.
‘DİSTOPYAYA KARŞI BİRLEŞİK MÜCADELE’
Tüm dünyada iklim krizi ile ve kaynaklar konusunda kritik bir nokta ile karşı karşıyayız. Üretimde insan gücüne daha az muhtaçlık duyulan teknoloji çağındayız, dünya nüfusunun fazla olması üzere bir gerçekle karşı karşıyayız; otoriter, taleplere kulak tıkayan, baskıcı ve muhafazakâr rejimlerin yükseldiği bir periyotla karşı karşıyayız. Özetle distopyaya yanlışsız giden bir süreç var. Herkes bulunduğu yerde talep ve uğraşını yükseltmeli. Bununla birlikte emek hareketinin uluslararası birliği çok değerli. Burnumuzun tabanındaki Suriye’de, Yunanistan’da, Ermenistan’daki krizlerden, oradaki sorun ve uğraşlardan başka gayrı değiliz. Bunun görülmesi de epey değerli ve gerekli diye düşünüyorum.